Op 9 november werd ik, net als heel veel anderen, overvallen door een misselijk gevoel toen ik hoorde dat Trump vanaf 20 januari volgend jaar de nieuwe president van de VS zal zijn.

David van Reybrouck schreef direct nadat de uitslag bekend werd een stuk in De Correspondent: ‘Wakker worden in een nieuwe wereldorde’. Daarin schrijft hij: “Verkiezingen en referenda zijn primitieve instrumenten die op dit ogenblik de democratie meer schaden dan mogelijk maken”.

Wet van behoud van massa

We hebben het de laatste tijd vaker meegemaakt: wanneer er een nipte meerderheid is, wordt een grote minderheid aan de kant geschoven. Het Oekraïne referendum, de Brexit, en nu de presidentsverkiezingen in de VS zijn daar dramatische voorbeelden van. Ieder z’n stem laten uitbrengen en doen wat de meerderheid wil, het heeft niets met democratie en alles met dictatuur van de meerderheid te maken. Dat geldt overigens niet alleen bij een omvangrijke minderheid. Ook wanneer de minderheid klein is zit daar wijsheid die we niet gebruiken, en betrokkenheid die we verliezen. Voor stemmen die niet gehoord worden geldt de wet van behoud van massa: ze verdwijnen niet, maar vinden andere uitingsvormen. Die zijn soms relatief mild, zoals protestbijeenkomsten, en doen zich in andere gevallen, wanneer mensen zich langdurig niet gehoord voelen, in ernstiger vormen voor, zoals terrorisme en het achter populisten aanhollen. Van dat laatste zijn de voorbeelden op dit moment talrijk.

Het zijn overigens niet alleen de processen van verkiezingen en referenda die verre van democratisch zijn. Het is hier ook de uitkomst: de Republikeinse kandidaat wordt president, terwijl de partij waartoe hij behoort in zowel senaat als huis van afgevaardigden de absolute meerderheid heeft. In minder gerespecteerde landen heet dat gewoon ‘dictatuur’ – een beangstigende vorm die weinig ruimte meer laat voor waardevolle tegengeluiden.

De les die we te leren hebben, zo wordt nu in veel beschouwingen benadrukt, is dat we beter moeten luisteren naar wat de werkelijke betekenis is van een massale stem voor populisten: een protest tegen de huidige politieke orde, tegen het establishment. Daar zit vast en zeker een kern van waarheid in, maar wellicht is er meer. Dat weten we pas als we het, met oprechte belangstelling, nader onderzoeken in plaats van te denken dat we zo wijs zijn dat we dat in elitaire onderonsjes kunnen vaststellen. Echt luisteren naar de Trump- en Wilders-aanhangers, zonder oordeel. Voor iedereen die zich van hen af wil keren is dat een moeilijke, maar noodzakelijke opgave. Alleen langs die weg, waarin iedereen alles kan zeggen, ook als ons dat zeer onwelgevallig is, kan opnieuw begrip en verbinding ontstaan. Een brug bouw je niet vanuit het midden.

Michael Moore schreef, eveneens direct na de verkiezingen, een stuk op Facebook dat hij een ‘Morning After To-Do List’ noemde. Als vijfde en laatste punt schrijft hij: “The majority of your fellow Americans wanted Hillary, not Trump. The only reason he’s president is because of an arcane, insane 18th-century idea called the Electoral College”.

Z’n conclusie is juist, maar daar gaat het in essentie niet om. Als Hillary Clinton een nipte zege had behaald waren vermoedelijk heel veel andere mensen boos, verdrietig en misselijk geweest. Het laat nog eens zien hoe ondemocratisch het is wanneer we in het paradigma van ‘winnen en verliezen’ en ‘de meerderheid heeft het voor het zeggen’ blijven vastzitten.

Democratie gaat pas leven wanneer er weer verbinding ontstaat tussen (groepen) mensen en hun uiteenlopende meningen, standpunten, ideeën, gevoelens en perspectieven. Wanneer we samen voor het hoogst haalbare gaan. Dat vraagt oprechte aandacht voor alle wijsheid, ook die van de mensen en groeperingen die er totaal andere standpunten op na houden. Dat kan alleen maar als we diversiteit écht verwelkomen en omarmen. Pas dan vinden we het eerder verrijkend dan lastig dat de neuzen allemaal een andere kant op staan, want samen zien we zo aanzienlijk meer.

Deep Democracy

Deep Democracy, met succes toegepast door Greg en Myrna Lewis in post-Apartheid Zuid-Afrika, biedt een filosofie en methode waarmee we dit voor elkaar kunnen krijgen: werkelijk naar elkaar luisteren en de wijsheid van iedereen, van meerderheid én alle minderheden, voluit benutten. Myrna Lewis zei daar recentelijk over: ‘Now more than ever we need to lessen the tension, turmoil and violence caused by not hearing the minority voice in ourselves, groups, organisations and societies’.

Mijn gevoel van misselijkheid over de uitslag van de Amerikaanse presidentverkiezingen is nog niet verdwenen, maar mijn strijdvaardigheid om constructief bij te dragen aan een betere wereld is groter dan ooit.

www.deepdemocracy.nl